მეორე მსოფლიო ომის წლებში იტალიის ეროვნული წინააღმდეგობის მოძრაობაში 5000-ზე მეტი საბჭოთა მებრძოლი მონაწილეობდა. ოფიციალური მონაცემებით 425-ზე მეტმა სიცოცხლე გასწირა და განისვენებს იტალიის მიწაზე. ჩრდილოეთ იტალიაში, განსაკუთრებით ნოვარის პროვიანციაში პარტიზანულ რაზმებში 300-ზე მეტი ქართველი მეომარი ირიცხებოდა, რომლებმაც ბევრ წარმატებულ ბრძოლაში მიიღეს მონაწილეობა.

პარტიზანთა 42-ე ბრიგადის შემადგენლობაში მოქმედებდა ქართველთა 50 კაციანი რაზმი ვლადიმერ გაბისონიას მეთაურობით. სოფელ სტიმასთან გამართული ბრძოლისას რაზზმა ტყვედ ჩაიდგო 180 გერმანელი ჯარისკაცი და ოფიცერი. საპასუხო სადამსჯელი ოპერაციისას რაზმი გამაგრდა ბალმაფოლის მთაზე და უკუაგდო გერმანელთა ყველა შემოტევა. ეს რაზმი საუკეთესოდ ითვლებოდა გარიბალდელთა მე-3 დივიზიაში.

სტრატეგიული მნიშვნელობის ქალაქ გრაველონისთვის ბრძოლაში ”ბელტრამის”, ”სერვადეის” ქვედანაყოფებმა და ქართულმა რაზმმა დაიკავა ქალაქის გარეუბანი. კონტრიერიშზე წამოსული გერმანელების ჯავშანტრანსპორტიორი უცნობმა ქართველმა მეომარმა ააფეთქვა ხელყუმბარების შეკვრით და გადაწყვიტა კიდეც ბრძოლის ბედი. გერმანელთა 300 კაციანი გარნიზონი განადგურდა, მაგრამ ბრძოლაში რამდენიმე ქართველი დაიღუპა.

რამდენიმე იტალიელ თანამებრძოლთან ერთად უთანასწორო ბრძოლაში დაეცა გიორგი ვარაზაშვილი, იგივე ”კაპიტანი მონტი”, იგი უკანასკნელ ვაზნამდე ეწინააღმდეგებოდა მტერს, როცა ტყვია-წამალი გამოელია ტყვეობას სიკვდილი არჩია ... მის საფლავზე ასეთი წარწერაა: ”გამვლელო, გაჩერდი, ამ ადგილას განისვენებს პატრიოტი, რომელმაც სისხლი დაღვარა შენი განთავისუფლებისათვის, მან შენ თავისუფალი იტალია გაჩუქა”.

1945 წლის 16 მარტს ქ. ბორგოსეზიაში დაიღუპა პარტიზანი მეგონა ღურწკაია. როდესაც გერმანელებმა შეძლეს პარტიზანთა შეტევის შეფერხება, მან მარტომ შეუტია სახლში გამაგრებულ გერმანელებს და გმირის სიკვდილით დაეცა.

იტალიის მთავრობამ მხოლოდ ორ საბჭოთა ჯარისკაცს მიანიჭა იტალიის ეროვნული გმირის საპატიო წოდება, რუს პოლეტაევს და ქართველ ფორე მოსულიშვილს. ფორე დაიბადა 1919 წელს სიღნაღის რაიონის სოფელ ქვემო მაჩხაანში. 1939 წელს გაიწვიეს წითელ არმიაში. მისი უკანასკნელი წერილი ოჯახმა 1941 წლის მაისში მიიღო ბალტიისპირეთიდან. ერთერთ ბრძოლაში ფორე დაიჭრა და უგონოდ მყოფი ტყვედ აიყვანეს გერმანელებმა. 1943 წლის დამლევს ტყვეთა ნაწილი პოლონეთიდან საფრანგეთში გადაიყვანეს. ფორე იმ ბანაკში მოხვდა, რომლის კომენდანტიც სიმკაცრით განთქმული ობერშტურმფიურერი ჰანს ფონ ფალკენშტაინი იყო. ერთერთი შემოვლისას მისი ყურადღება ფორემ მიიპყრო, ალბათ მისი ახოვანი აღნაგობის და წვერების გამო.

- სადაური ხარ? - ჰკითხა ოფიცერმა.

- ქართველი

- აჰა, ქართველი, ქართველი ... - გაიმეორა კომენდანტმა და უცებ იყვირა: დაიჩოქე! ფორე კიდევ უფრო გაიმართა წელში და თვალი თვალში გაუყარა. კომენდანტმა ერთხანს უყურა ფორეს, მერე მათრახი მოიმარჯვა და გადაუჭირა.

ფორე არც შერხეულა, მოულოდნელად მოუქნია მკლავი და სახეში გაარტყა ... კომენდანტი მოცელილივით დავარდა მიწაყრილზე. მისი დაცვა და ტყვეები გაოგნებისგან გაშეშდნენ ...

კომენდანტი ძლივს წამოდგა, ყურიდან და ცხვირიდან სისხლი მოსდიოდა. ჯარისკაცებს ანიშნა უკან დაიხიეთო და აკანკალებული ხელით ამოიღო პარაბელუმი ... შეტრიალდა და წავიდა ...

საღამოს ფორემ თავის მეგობარ ისაკ ძამსაშვილს უთხრა: ”ეს კაცი მართლა ნამდვილი ვაჟკაცი ყოფილა!” ისაკი იგონებს: ”თავიდან ვერ გავიგე რა იგულისხმა ფორემ, მერე მივხვდი, რომ უიარაღო ტყვის საჯაროდ დახვრეტა სახეში გარტყმის გამო საკუთარი უღირსობის დემონსტრაცია და შიშის აღიარება იქნებოდა. ბოლოსდაბოლოს კომენდანტი ბარონი იყო”.

1944 წელს სამხედრო ტყვეთა ერთი ნაწილი, რომელშიც ფორეც იყო ქალაქ სტრეზაზეში აღმოჩნდა. ერთ საღამოს გერმანელები დათვრნენ და დაცვაში მხოლოდ ერთი ჯარისკაცი დატოვეს. ფორემ განაიარაღა მცველი, ყოფილ ტყვეებს არც დარჩენილი გალეშილი გერმანელების დატყვევება გასჭირვებიათ. სოფელ ჯენეზიას ტყეში ფორეს რაზმი იტალიელ პარტიზანთა რაზმს შეხვდა, რომელსაც ედო დელგრატო მეთაურობდა. ფორე 70-ზე მეტი ქართველით შეუერთდა მათ.

პირველი საბრძოლო ოპერაცია რაზმმა 14 სექტემბერს ჩაატარა, როცა დაბა ომენიის ჰოსპიტალიდან გამოიხსნა ჯენეზიას მახლობლად ტყვედ ჩავარდნილი ძმები გოგიშვილები და ედო დელგრატო. ამ შეტაკებისას ფორემ უხმაუროდ მოხსნა დაცვა და საშუალება მისცა რაზმს დაეკავებინა შენობა. მალე ფორეს დიდი შენაერთის მეთაურობა შესთავაზეს, მაგრამ უარი განაცხადა: ადგილმდებარეობას არ ვიცნობ კარგად და არც იტალიური ვიციო ...

სექტემბრის ბოლოს მისი რაზმი იბრძოდა დაბა დომოდოსოლოს რაიონში, სადაც მოსპეს 30 გერმანელი ჯარისკაცი, ხოლო ფორემ დაცვის ცხვირწინ ააფეთქა ხიდი, რომელიც რაიონს ნოვარას პროვინციასთან აკავშირდებდა. ერთხელ მოენის შოვნა იყო საჭირო, ფორემ გადაიცვა გერმანელი ოფიცრის ფორმა და თამამად შევიდა ქ. სტერზას ლუდხანაში, ერთერთი ოფიცერს ჩუმად იარაღი დაადო და ასე მიიყვანა პარტიზანთა ბანაკში. გერმანელი ისე დაფეთდა, კარგა ხანს ხმას ვერ იღებდა.

გერმანელებმა გადაწყვიტეს გაენადგურებინათ პარტიზანები და ფართომაშტაბიანი შეტევა განახორციელეს ”რემო სერვადეის” 181-ე ბრიგადაზე, რომლის მე-2 ბატალიონ ”პეპინოში” იბრძოდა ფორე და 27 სხვა ქართველი პარტიზანი. 1944 წლის 3 დეკემბერს სოფელ კოლონიის ბოლოს, რაზმი, რომელიც ქ. არონედან ეშელონის აფეთქების შემდეგ ბრუნდებოდა, გერმანელთა ალყაში აღმოჩნდა. თექვსმეტი პარტიზანიდან 7 ქართველი იყო: ფორე მოსულიშვილი, მიხეილ საყვარელიძე, ბაგრატ ესართია, შალვა კვირიკაშვილი, შოთა ბექაია, ვლადიმერ ჭეჟია და ზაქარია თომაშვილი. გააფთრებულ შეტაკებაში ბევრი გერმანელი დაიღუპა, მაგრამ პარტიზანთა დიდი ნაწილი დაიჭრა და ვაზნებიც ილეოდა. გერმანელებმა მეთაურის დანებება მოითხოვეს და სხვებს სიცოცხლის შენარჩუნებას დაპირდნენ. მარიო ძენონი იხსენებს: ”ერთმანეთს გადავხდეთ, ვერც რაზმის მეთაური ედო დელგატო და ვერცერთი ჩვენთაგანი ადგილიდან დაძვრას ვერ ვბედავდით. გერმანელებთან გასვლა წამებით სიკვდილს ნიშნავდა. როცა ჩვენს დახოცვამდე ალბათ წამები იყო დარჩენილი, სისხლით შეღებილი ფორე მოსულიშვილი კართან მივიდა, გამოაღო და გერმანელებს შესძახა: ”მეთაური მე ვარ, თქვენთან ტყვეობას სიკვდილი მირჩევნია! გაუმარჯოს პარტიზანებს! გაუმარჯოს თავისუფლებას!” და თავი მოიკლა. მისმა თავგანწირვამ 16 კაცს შეგვინარჩუნა სიცოცხლე”.

იტალიის მთავრობამ სათანადოდ დააფასა ფორეს თავგანწირვა და მას იტალიის ეროვნული გმირის წოდება მიანიჭა.

სტატია მომზადებულია ედუარდ სიხარულიძის წიგნის ”იტალიის ეროვნული გმირი”-ს (”საბჭოთა საქართველო” 1973) მიხედვით.

პაატა გიგაური